Co to jest żywność specjalnego przeznaczenia medycznego?

FSMP, czyli żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, ma szerokie spektrum zastosowania. W zależności od potrzeb danej osoby, pełni funkcję całodziennej diety bądź jest jej elementem. Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego są dobierane z uwzględnieniem stanu pacjenta, stopnia zaawansowania i rodzaju jego schorzenia, a także wieku oraz innych czynników. Różnią się od siebie ilością składników odżywczych (ich proporcji w recepturze), co zapewnia możliwość dobrania dla chorych najbardziej odpowiednich produktów.

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego dzieli się na trzy kategorie. Pierwsza z nich to żywność kompletna posiadająca standardowy skład. Przy ścisłym przestrzeganiu instrukcji producenta takie artykuły mogą być jedynym źródłem pożywienia. Druga kategoria to żywność kompletna ze składem odżywczym dostosowanym do określonej dolegliwości (schorzenia lub zaburzenia). W tym przypadku również wystarczy postępować zgodnie z wytycznymi producenta, żeby móc traktować produkty z tej grupy jako pełnowartościową dietę. Do ostatniej kategorii należy żywność niekompletna pod względem odżywczym. Jej skład może być standardowy bądź przeznaczony dla pacjentów z określoną chorobą. Artykułów spożywczych z tej kategorii nie powinno się stosować jako wyłączne źródło pożywienia – mogą być tylko uzupełnieniem jadłospisu.

Kto może korzystać z FSMP?

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego jest zalecana pacjentom w określonych sytuacjach. Wspomagają się nią osoby z zachwianym metabolizmem lub mające problemy z prawidłowym funkcjonowaniem układu pokarmowego. Jest wprowadzana do diety chorych, u których zdolność trawienia lub wydalania jest w jakiś sposób ograniczona bądź upośledzona. Zaburzenie może dotyczyć zwykłych pokarmów lub niektórych występujących w nich składników odżywczych. FSMP stosuje się również u pacjentów, którym spożywanie tego typu żywności przynosi więcej korzyści niż zwyczajowa dieta.

Głównym zadaniem środków spożywczych przeznaczenia medycznego jest zaspokajanie szczególnych potrzeb żywieniowych. Mają wspierać w powrocie do zdrowia pacjentów ze schorzeniami neurologicznymi, osoby niedożywione albo zagrożone rozwojem niedożywienia. Uzupełniają pożywienie (lub pełnią funkcję całodziennej diety) osób unieruchomionych bądź mających problemy z poruszaniem się, cierpiących z powodu trudno gojących się ran czy odleżyn. Stosuje się je u ludzi z zaburzeniami połykania, żucia bądź gryzienia.

FSMP jest pomocna u pacjentów przewlekle chorych, m.in. z porażeniem mózgowym, po urazach lub udarach, ale też u osób z chorobą Parkinsona czy Alzheimera. Stanowią duże wsparcie dla osób ze schorzeniami zapalnymi jelit czy mukowiscydozą. Są przeznaczone dla pacjentów z depresją, anoreksją oraz osób w podeszłym wieku, u których pojawiła się utrata masy albo ryzyko jej wystąpienia. W tej kategorii znajduje się również żywność dla pacjentów onkologicznych, którzy przygotowują się do radio– i chemioterapii czy operacji w obrębie jamy brzusznej i szyi. Z dedykowanych preparatów korzystają też chorzy z zespołem wyniszczenia nowotworowego (kacheksja nowotworowa).

Warto podkreślić, że żywność specjalnego przeznaczenia medycznego jest bardzo ważnym elementem wsparcia pacjenta przed i po zabiegu chirurgicznym. Dobrze dobrana dieta umożliwia skrócenie czasu gojenia się ran oraz samego pobytu w szpitalu. U prawidłowo odżywianego rekonwalescenta zmniejsza się liczba powikłań, infekcji, obniża się także ryzyko odleżyn.

Niedożywienie w chorobach przewlekłych stwarza poważne zagrożenie dla pacjentów

Niedożywienie organizmu, czyli stan, w którym nie otrzymuje on wystarczającej ilości energii i składników odżywczych, stanowi poważny problem w przebiegu terapii wielu chorób przewlekłych. Postępujące wyniszczenie nie tylko obniża komfort życia pacjenta, ale przede wszystkim znacznie osłabia jego organizm, pogarszając stan zdrowia. Statystyki pokazują, że niedożywienie rozwija się u znacznej większości długotrwale hospitalizowanych pacjentów, co negatywnie koreluje z ich rokowaniami.

Niedobór składników odżywczych upośledza funkcjonowanie całego organizmu, prowadząc między innymi do:

  •        znacznego spadku odporności;
  •        zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej;
  •        zaburzeń gospodarki hormonalnej;
  •        ubytku masy mięśniowej ze współistniejącym osłabieniem siły;
  •        ubytków w tkance kostnej;
  •        rozdrażnienia, apatii i stanów depresyjnych.

Zastosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego jest skutecznym sposobem na walkę z problemem niedożywienia wśród chorych przewlekle pacjentów. Odpowiednio dobrane i wcześnie wdrożone leczenie żywieniowe zmniejsza ryzyko zakażeń, wspomaga leczenie ran, a przede wszystkim poprawia odpowiedź organizmu na leczenie farmakologiczne.

W leczeniu żywieniowym duże znaczenie ma również żywność specjalnego przeznaczenia medycznego dla dzieci. Należy pamiętać, że są one szczególnie podatne na rozwój niedożywienia w trakcie długotrwałej choroby. Znaczne niedobory u dzieci nie tylko pogarszają przebieg choroby, ale wpływają negatywnie na rozwój młodego organizmu. Wdrożenie FSMP do codziennej diety dziecka pomoże zapewnić mu odpowiednią podaż makroskładników, a także witamin i minerałów.

Dlaczego warto stosować żywność specjalnego przeznaczenia medycznego u osób chorych na mukowiscydozę?

Mukowiscydoza jest jedną z tych chorób, które wymagają specjalnej organizacji diety pacjenta. Wynika to przede wszystkim ze zwiększonego zapotrzebowania na energię, które wynosi 120-150% zapotrzebowania energetycznego osób zdrowych i jest spowodowane wzmożoną pracą mięśni oddechowych i nawracającymi zakażeniami. Ponadto osoby z mukowiscydozą zmagają się z zaburzeniami w obrębie układu pokarmowego, co upośledza wchłanianie wielu składników odżywczych, w tym lipidów i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego dla osób chorych na mukowiscydozę nie zastępuje całkowicie codziennej diety, lecz stanowi jej uzupełnienie. Wśród dostępnych dla chorych FSMP rozróżnić należy preparaty wysokoenergetyczne oraz suplementy diety ze zwiększoną zawartością witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Istnieją także hiperkaloryczne diety, zaliczane do żywności specjalnego przeznaczenia medycznego dla dzieci i niemowląt, które u najmłodszych dzieci mogą być stosowane jako jedyne źródło pożywienia.

Zastosowanie FSMP u chorych na mukowiscydozę zapobiega rozwojowi niedożywienia i uzupełnia deficytowe składniki odżywcze, takie jak: witamina A, żelazo, wielonienasycone kwasy tłuszczowe czy antyoksydanty. Należy podkreślić, że stan odżywienia bezpośrednio koreluje z przebiegiem mukowiscydozy i procesem jej leczenia. Wprowadzenie do diety żywności specjalnego przeznaczenia medycznego pozytywnie wpływa na długość i jakość życie osób dotkniętych mukowiscydozą, a także umożliwia prawidłowy rozwój organizmu dziecka.

Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego – regulacje prawne

Jeszcze do niedawna charakter FSMP nie był do końca uregulowany pod kątem przepisów. Od 2016 roku nie stosuje się już w terminologii prawnej określenia „żywność (środek spożywczy) specjalnego przeznaczenia żywieniowego” oraz „żywność dietetyczna”. Oprócz tego kategoria FSMP nie obejmuje produktów żywnościowych dla sportowców i cukrzyków, ale też artykułów bezglutenowych lub bezsodowych. Od 2020 roku nie będą do niej należeć również preparaty dla zdrowych niemowląt oraz dzieci do lat 3.

Prócz tego, że środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego mogą uzupełniać jadłospis lub zastępować tradycyjną dietę, ważne jest to, że powinny być stosowane pod nadzorem lekarza. Taka informacja znajduje się na ich opakowaniu, ale nie są przepisywane na receptę, dlatego można je kupić zarówno w aptece, jak i w sklepie.